ਅਰਥ ਵਿਵਸਥਾ

ਭਾਰਤੀ ਅਰਥ ਵਿਵਸਥਾ ਦਾ ਇੱਕ ਬਦਲ

ਗੁਰਦੀਪ ਸਿੰਘ /9878961218
gur.dip@live.com

ਸਾਡੀ ਸਮਸਿਆ ਨਾ ਬਹੁਲਤਾ ਦੀ ਹੈ ਨਾ ਅਭਾਵ ਦੀ। ਸਾਡਾ ਵਸਦਾ ਰਸਦਾ ਖੁਸ਼ਹਾਲ  ਦੇਸ਼ ਹੈ ਤੇ ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਅਰਥ ਵਿਵਸਥਾ ਬੜੀ ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਹੈ ਤੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਮੰਦਹਾਲੀ ਦਾ ਟਾਕਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੈ। ਨਾ ਖਾਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਘਾਟ ਹੈ ਤੇ ਨਾ ਅਨਾਜ ਤੇ ਬਾਕੀ ਜਿਨਸਾਂ ਦੀ। ਖੇਤ ਭਰ ਭਰ ਕੇ ਅਨਾਜ ਉਗਲ ਰਹੇ ਹਨ ਤੇ ਗੁਦਾਮ ਭਰਪੁਰ ਹੋਏ ਪਏ ਹਨ।

ਭਾਰਤ ਦੀ ਅਰਥ ਵਿਵਸ਼ਥਾ ਖੇਤੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਅਰਥ ਵਿਵਸ਼ਥਾ ਹੈ। ਇਹ ਜ਼ਮੀਨ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਉਤਪਾਦਨ ਦੀ ਅਰਥ ਵਿਵਸਥਾ ਹੈ। ਕਿਸਾਨ ਇੱਕ ਦਾਣਾ ਬੀਜਦਾ ਹੈ ਕਿਤੇ ਸੱਠ ਦਿਨ ਲੱਗਦੇ ਹਨ ਤੇ ਕੇਤ ਤਿੰਨ ਤੋਂ ਚਾਰ ਮਹੀਨੇ, ਉਹ ਜ਼ਮੀਨ ਇੱਕ ਦਾਣੇ ਦਾ 40 ਤੋਂ 45 ਗੁਣਾ ਕਰਕੇ ਵਾਪਸ ਉਪਜ ਦੇ ਰੁਪ ਵਿੱਚ ਦੇ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਜੋ ਕੁਝ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਉਹ ਅਨਾਜ ਹੈ ਖੁਰਾਕ ਹੈ ਜੋ ਭਾਰਤ ਦੀ ਇਕ ਵੱਡੀ ਆਬਾਦੀ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾਣਾ ਹੈ। ਭਾਵ ਇਸ ਦੇ ਉਪਭੋਗਤਾ ਦੀ ਕਮੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਸ ਅਨਾਜ ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਮੂੰਹ ਤੱਕ ਲਿਜਾਣਾ ਸਰਵਿਸ ਉਦਯੋਗ ਦਾ ਕੰਮ ਹੈ, ਇਸ ਵਿੱਚ ਸਾਂਭ ਸੰਭਾਈ ਹੈ, ਪ੍ਰਾਸੈਸਿਸੰਗ ਹੈ, ਢੋਆ ਢੁਆਈ ਹੈ ਤੇ ਵੰਡ ਤੇ ਵਿਤਰਣ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਹੈ। ਅਨਾਜ ਦੀ ਮੂਲ ਕੀਮਤ ਵਿੱਚ ਇਸ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦਾ ਮੁੱਲ ਜੁੜਣਾ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੈ ਤੇ ਜਦੋਂ ਇਹ ਉਪਭੋਗਤਾ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਸ ਦੀ ਕੀਮਤ ਵਿੱਚ 60ਤੋਨ 75% ਦਾ ਵਾਧਾ ਹੋਣਾ ਕੁਦਰਤੀ ਹੈ ਤੇ ਜਾਇਜ਼ ਹੈ।

ਇਹ ਵੰਡ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਸਮੁਚੇ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਬਿਨਾਂ ਕੇਸ ਬਾਹਰੀ ਮਦਦ ਦੇ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਦੇਣ ਦੇ ਸਮਰਥ ਹੈ। ਅਗਰ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਸਾਰੇ ਸਾਧਨ ਪੁਰੀ ਈਮਾਨਦਾਰੀ ਨਾਲ ਇਸ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿੱਚ ਲਗਾ ਦੇਈਏ ਤਾਂ ਵੀ ਬਾਰਤ ਆਪਣੇ ਪੇਰਾਂ ਉਪਰ ਖੜਾ ਰਹਿ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਮੰਦਹਾਲੀ ਦੀ ਕੋਈ ਸੰਭਾਵਨਾ ਨਹੀ ਹੈ। ਜਿਹੜੇ ਸਾਧਨ ਤੇ ਸੋਮੇ ਇਸ ਵੰਡ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਤਹਿਤ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਦੋ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਵਿੱਚ ਰੱਖ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ—

ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਸਾਧਨ-

1. ਖਰੀਦ ਪ੍ਰਣਾਲੀ

2. ਢੋਆ ਢੁਆਈ

3. ਸਾਂਭ ਸੰਭਾਲ

4. ਪ੍ਰਾਸੈਸਿੰਗ – ਖਾਣ ਪੀਣ ਵਾਲੀਆਂ ਵਸਤੁਆਂ ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ

5. ਵਿਕਰੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ

6. ਖੇਤੀ ਮਸ਼ੀਨਰੀ ਉਦਯੋਗ

7. ਖਾਦ ਤੇ ਕੈਮੀਕਲਜ਼

ਸੈਕੰਡਰੀ ਉਦਯੋਗ-

1. ਬੈਂਕ / ਇੰਸ਼ਿਉਰੈਂਸ

2. ਸੰਚਾਰ ਉਦਯੋਗ – ਟੇਲੀਫੋਨ ਇੰਟਰਨੈਟ ਤਕਂਨੀਕੀ ਜਾਣਕਾਰੀ

3. ਸਿਖਿਆ ਉਦਯੋਗ

4. ਸ਼ਹਿਰੀ ਵਿਕਾਸ ਮੰਡੀ ਵਿਕਾਸ

5. ਸੜਕਾਂ ਤੇ ਆਵਾਜਾਈ ਉਦਯੋਗ

6. ਕਪੜਾ, ਤੇ ਵਸਤਰ ਉਦਯੋਗ

7. ਡਾਕਟਰੀ ਸਹਾਇਤਾ, ਦਵਾਈਆਂ, ਹਸਪਤਾਲ

8. ਪਬਲਿਸ਼ਿੰਗ

9. ਇਮਾਰਤਸਾਜ਼ੀ ਉਦਯੋਗ

10. ਫੁਟਕਲ

ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਸਾਧਨ ਜਾਂ ਉਦਯੋਗ ਉਹ ਉਦਯੋਗ ਹਨ, ਜਾਂ ਉਹ ਲੋਕ ਹਨ ਜੋ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ ਤੇ ਉਤਪਾਦਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਜੋ ਖੇਤੀ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜ਼ਮੀਨ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਉਹ ਸਾਰੇ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ ਜਿਹਨਾਂ ਸਦਕਾ ਉਤਪਾਦਨ ਸੰਭਵ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਹ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਜਾਂ ਕਿੱਤੇ ਵੀ ਇਸੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦੇ ਹਨ ਜੋ ਅਨਾਜ ਅਧਾਰਤ ਜਾਂ ਖੇਤੀ ਜਿਨਸਾਂ ਅਧਾਰਤ ਵਸਤੁਆਂ ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜਿਹਨਾਂ ਵਿਚ ਪਸ਼ੂ ਪਾਲਣ, ਮੁਰਗ਼ੀ ਪਾਲਕ, ਮੀਟ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਕਿੱਤੇ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੇ ਤੇ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਉਹ ਕਿਤਤੇ ਵੀ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਕਿੱਤਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਫੂਡ ਪ੍ਰੋਸੈਸਿੰਗ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਭਾਵ, ਜੂਸ, ਜੈਮ, ਚਟਨੀ, ਮੁਰੱਬਾ, ਆਟਾ ਤੇ ਆਟੇ ਤੋਂ ਨਿਰਮਿਤ ਚੀਜ਼ਾਂ ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਧੰਦੇ ਕਿਤੇ ਵੀ ਤਰਹਾਂ ਮੰਦੇ, ਮੰਦਹਾਲੀ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਨਹੀਂ ਹੋਣ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਅਸਲ ਵਿਚ ਧਨ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਧੰਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਧਨ ਦੀ ਪੈਦਾਵਾਰ ਕਰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਕੁਲ ਉਤਪਾਦਨ ਮੁੱਲ ਵਿੱਚ ਨਿਰੰਤਰ ਵਾਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਰਕਾਰੀ ਸੁਰਖਿਅਤਾ ਮਿਲਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ, ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਬੈਂਕ ਫਾਈਨਾਂਸ, ਇੰਨਸ਼ਿਉਰੈਸ਼ ਆਦਿ ਦੀ ਸਹੂਲਤ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।

ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਕਿੱਤੇ ਉਤਪਾਦਨ ਅਧਾਰਤ ਹੋਣ ਕਰਕੇ, ਅਰਥ-ਵਿਵਸਥਾ ਦੀ ਮਸ਼ੀਨ ਦਾ ਵੱਡਾ ਪਹੀਆ ਹਨ, ਇਹ ਚਲੱਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਸਾਰੀ ਮਸ਼ੀਨ ਚੱਲਦੀ ਹੈ ਜੇ ਇਹ ਰੁਕ ਜਾਵੇਗਾ ਤਾਂ ਸਰੀ ਮਸ਼ੀਨ ਖੜੀ ਹੋ ਜਾਵੇਗੀ। ਸੈਕੰਡਰੀ ਕਿੱਤੇ ਉਹ ਹਨ ਜੋ ਪਹਿਲਾ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਫੈਲੇ ਹੋਏ ਹਨ ਤੇ ਤੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਜਾਂ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਕਿੱਤਿਆਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਵਾਸਤੇ ਕਾਰਜ ਸ਼ੀਲ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਦੇਸ਼ ਦਾ ਕੁੱਲ ਸਰਵਿਸ ਖੇਤਰ ਇਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਜਨ-ਸਮੂਹ ਦਾ ਵੱਡਾ ਹਿੱਸਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵੀ ਹੈ, ਵਪਾਰ ਵੀ ਹੈ ਉਦਯੋਗ ਵੀ

ਹੈ ਤੇ ਸਿਖਿਆ ਦਾ ਖੇਤਰ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। ਚੂੰਕਿ ਇਹ ਧਨ ਪੈਦਾ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ, ਭਾਵ ਕੁਦਰਤੀ ਸੋਮਿਆਂ ਨੂੰ ਧਨ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਬਦਲਦਾ ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਖੇਤਰ ਦੀ ਨਿਰਭਰਤਾ ਬਹੁਤਾ ਕਰਕੇ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਖੇਤਰ ਉਪਰ ਹੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਜੇ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਖੇਤਰ ਸਿਹਤਮੰਦ ਹੈ ਭਾਵ ਉਸ ਦੀ ਉਤਪਾਦਨ ਸ਼ਕਤੀ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤਾਂ ਨਿਸ਼ਚੇ ਹੀ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਅਰਥ ਵਿਵਸ਼ਥਾ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਕਿੱਤੇ ਧੰਦੇ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰ ਮੁਕਤ ਹੋਣੇ ਚਾਹਿਦੇ ਹਨ ਤੇ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਉਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਦਖਲ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਪਰ ਬਾਕੀ ਦੇ ਸਾਰੇ ਧੰਦਿਆਂ ਉਪਰ ਕਰ ਲਗਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਰੱਖ ਰਖਾਵ ਵਾਸਤੇ ਪੈਸਾ ਇੱਕਠਾ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ। ਦੇਸ਼ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਉਦਯੋਗਾਂ ਵਾਸਤੇ ਨੀਤੀ ਤੈਅ ਕਰਨੀ ਚਾਹਿਦੀ ਹੈ ਤੇ ਇਸ ਦਾ ਉਲੇਖ ਕਰ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਬਾਕੀ ਦੇ ਸਾਰੇ ਉਦਯੋਗ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਜਾਂ ਸਮਾਂ ਰਹਿੰਦਿਆਂ ਆਪਣੀ ਕਾਰਜ ਕੁਸ਼ਲਤਾ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਕਰ ਸਕਣ।

ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਤਕਨੋਲੋਜੀ ਨਿਰਯਾਤ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਪਰ ਇਸ ਵਾਸਤੇ ਇਹ ਧਿਆਨ ਰੱਖਿਆ ਜਾਣਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੁਰੀ ਹੈ ਕਿ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਉਦਯੋਗ ਨੁੰ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਕੀਤੇ ਬਿਨਾਂ ਕੁਝ ਵੀ ਕੋਈ ਵੀ ਨੀਤੀ ਘੜੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਬਾਜ਼ਾਰ ਦੇ ਵਾਪਾਰੀ ਜੇ ਚਾਹੁਣ ਤਾਂ ਸਸਤੀ ਤਕਨੋਲੋਜੀ ਜਿਸ ਨਾਲ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਉਦਯੋਗ ਵਿੱਚ ਗੁਣਾਤਮਕ ਤੇ ਗਿਣਾਤਮਕ ਤੌਰ ਤੇ ਵਾਧਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕੁਝ ਵੀ ਮੰਗਵਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਵਿੱਚ ਸੌਖ ਲਿਅਉਣ ਲਈ ਟਕਨੋਲੋਜੀ ਦੀ ਲੋੜ ਪਵੇਗੀ। ਬੀਜ ਸੁਧਾਰਨ ਲਈ ਤਕਨੀਕ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ਪਰ ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਬਿਨਾਂ ਸ਼ਰਤ ਸੌਦੇ ਤੇਅ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ।

ਖੇਤੀ ਬਾੜੀ ਦੇ ਉਪਜ ਕੇਂਦਰਾਂ ਦੇ ਨੇੜੇ ਪ੍ਰਾਸੇਸਿੰਗ ਇਕਾਈਆਂ ਦੇ ਵਾਧੇ ਨਾਲ ਖੇਤੀ ਜਿਨਸਾਂ ਦੀ ਸਸਤੀ ਪ੍ਰਾਸੈਸਿੰਗ ਕਰਵਾਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਪੇਂਡੂ ਖੇਤਰਾਂ ਦੇ ਪੜ੍ਹੇ ਲਿਖੇ ਨੌਜੁਆਨਾਂ ਨੂੰ ਲਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਬਰਾਬਰ ਦੀ ਗਿਜ਼ਤੀ ਵਿੱਚ ਕੁੜੀਆਂ ਵੀ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਲੇਬਰ ਇਨਟੈਨਸਿਵ ਇਕਾਈਆਂ ਬਣ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਮਸਲਨ ਦਾਲਾਂ ਤਿਆਰ ਕਰਨ, ਆਟੇ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਸਨਅਤਾਂ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਇਹਨਾਂ ਫੋਕਲ ਪੁਆਇੰਟਾਂ ਦੇ ਨੇੜੇ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ।

 

 

 

ਕੀਮਤ ਨਿਰਧਾਰਨ ਨੀਤੀ

ਗੁਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਭਮਰਾ / 9878961218

ਚੀਜ਼ਾਂ ਵਸਤੁਆਂ ਦੀ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਕੀਮਤ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕੌਣ ਕਰਦਾ ਹੈ? ਮੈਂ ਕਈ ਵਾਰੀ ਇਹ ਜਾਣਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਕਿ ਕਿਸੇ ਤਿਆਰ ਉਤਪਾਦ ਦੀ ਕੀਮਤ ਕਿਵੇਂ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕੀਤੀ ਜਾਂਣਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਕਦੇ ਵੀ ਕੋਈ ਤਸਲੀ ਬਖਸ਼ ਜਵਾਬ ਨਹੀਂ ਮਿਲਿਆ। ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਜਾਣੇ ਹਾਂ ਕਿ ਕੀਮਤ ਲਾਗਤ ਅਤੇ ਮੁਨਾਫੇ ਨੂੰ ਮਿਲਾ ਕੇ ਬਣਦੀ ਹੈ। ਲਾਗਤ ਉਹ ਸਾਰੇ ਕਰਚੇ ਹਨ ਜੋ ਇੱਕ ਉਤਪਾਦਕ ਤੇ ਵਿਕਰੇਤਾਂ ਨੂੰ ਉਸ ਉਤਪਾਦ ਨੂੰ ਤੁਹਾਡੇ ਤੱਕ ਪੁਚਾਉਣ ਲਈ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇੱਕ ਕਮੀਜ਼ ਲਈ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਦੋ ਮਿਟਰ ਕਪੱੜਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਦੋ ਮੀਟਰ ਕਪੱੜੇ ਦਾ ਮੁੱਲ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ 200 ਰੁਪਏ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਦੀ ਸਿਲਾਈ ਬਾਜ਼ਾਰ ਦੇ ਰੇਟ ਉਪਰ 100 ਰੁਪਏ ਵੀ ਪਾਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਕਮੀਜ਼ ਦੀ ਕੀਮਤ 300 ਰੁਪਏ ਤੇ ਮੁਨਾਫਾ 15% ਤੇ ਵਿਕਰੇਤਾ ਦਾ ਮੁਨਾਫਾ 15% ਪਾ ਕੇ 335 ਰੁਪਏ ਤੱਕ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤੇ ਇਹੋ ਉਸ ਦਾ ਵੇਚ ਮੁੱਲ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਪਰ ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਉਸ ਉਪਰ ਲਿਖਿਆ ਮੁੱਲ ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਦੇਖਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਹੈਰਾਨ ਰਹਿ ਜਾਂਦੇ ਹੋ, 1200 ਤੋਂ 1500 ਰੁਪਏ ਤੱਕ ਮੁਲ ਤੁਸੀਂ ਦੇਖ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਉਸ ਉਪਰ ਕਿਸੇ ਬਰਾਂਡ ਦਾ ਬਿੱਲਾ ਲਾ ਦੇਣ ਨਾਲ ਉਸ ਦੀ ਗੁਣਵੱਤਾ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਤਬਦੀਲੀ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ। ਪਰ ਕੀਮਤ ਹੈ 1200 ਰੁਪਏ। ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਅਜਿਹੀ ਚੀਜ਼ ਖਰੀਦ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਉਸ ਉਤਪਾਦ ਦੇ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਰ ਕਰਚੇ ਜਿਹਨਾਂ ਦਾ ਤੁਹਾਡੀ ਕਮੀਜ਼ ਨਾਲ ਕੋਈ ਸਬੰਧ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਦੇ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹੋ। ਜਿਵੇਂ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰ, ਸ਼ੋਅ ਰੂਮ ਦਾ ਕਿਰਾਇਆ, ਸੇਲਜ਼ਮੈਨ ਦੀ ਤਨਖਾਹ, ਉਸ ਅੰਦਰ ਜਗ ਰਹੀਆਂ ਰੋਸ਼ਨੀਆਂ ਆਦਿ। ਤੁਹਾਨੂੰ ਇਸ ਸੱਭ ਦਾ ਭੇਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਤੇ ਤੁਹਾਡੇ ਕੋਲ ਇਸ ਦਾ ਕੋਈ ਵਿਕਲਪ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਤੇ ਤੁਸੀਂ 335 ਰੁਪਏ ਵਾਲੀ ਕਮੀਜ਼ ਦੇ 1000 ਤੋਂ 1200 ਰੁਪਏ ਦੇ ਕੇ ਉਸ ਕਮੀਜ਼ ਨੂੰ ਖਰੀਦਦੇ ਹੋ।

ਰੇਅਮੰਡ ਕੰਪਨੀ ਦਾ ਗਰਮ ਪੈਂਟ ਦਾ ਕਪੱੜਾ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ 641 ਰੁਪਏ ਮੀਟਰ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਕਪੱੜੇ ਦੇ ਹਰ ਮਿਟਰ ਵਿੱਚ ਉਸ ਉਤਪਾਦ ਦੇ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਖਰਚੇ ਤੇ ਫੁਟਕਲ ਖਰਚੇ ਸਾਮਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਪੈਂਟ ਲਈ 1.2 ਮੀਟਰ ਕਪੱੜੇ ਦੀ ਕੀਮਤ 769 ਰੁਪਏ ਬਣਦੀ ਹੈ, ਪੈਂਟ ਦੀ ਸਿਲਾਈ ਵਾਸਤੇ ਦਰਜੀ ਨੇ 225 ਰੁਪਏ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ। ਕੁੱਲ ਮਿਲਾ ਕੇ ਤੀਸਰੇ ਦਿਨ ਉਹ ਪੈਂਟ ਮੈਂ ਪਹਿਨ ਕੇ ਬਾਜ਼ਾਰ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸਾਂ। ਮੇਰਾ ਕੁਲ ਖਰਚਾ ਹੋਇਆ, 769 + 225 = 998 ਰੁਪਏ। ਪਰ ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਰੇਅਮੰਡ ਦੇ ਸ਼ੋਅਰੂਮ ਤੋਂ ਉਸੇ ਕਪੱੜੇ ਦੀ ਸੀਤੀ ਹੋਈ ਪੈਂਟ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਤੇ ਉਸ ਦੀ ਕੀਮਤ ਦੱਸੀ ਗਈ 3800 ਰੁਪਏ। ਤੁਸੀਂ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਲਾ ਸਕਦੇ ਹੋ ਕਿ ਸਾਡੇ ਰੁਪਈਏ ਦਾ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕੰਪਨੀ ਨੂੰ ਪੁੱਛੋ ਤਾਂ ਉਹ ਦਲੀਲ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਵਿੱਚ ਡਿਜ਼ਾਈਨਰ ਨੂੰ ਦਿੱਤੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਰਾਇਲਟੀ ਵੀ ਸਾਮਲ ਹੈ। ਪਰ ਸਾਡੀ ਦਲੀਲ ਹੈ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਪ੍ਰਵਧਾਨ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀ ਕਿ ਹਰ ਕੰਪਨੀ ਕੀਮਤ ਦੇ ਟੈਗ ਨਾਲ ਇਹ ਜਾਣਕਾਰੀ ਬਾਰਕੋਡ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਮਹਈਆ ਕਰਾਵੇ ਕਿ ਇਸ ਉਤਪਾਦ ਦੀ ਕੀਮਤ ਵਿੱਚ ਕਿੰਨੇ ਫੀਸਦੀ ਕਿਹੜੇ ਕਿਹੜੇ ਖਰਚੇ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਹਰ ਉਤਪਾਦਨ ਦੇ ਹਰ ਪੜਾਅ ਕਰ ਦੀ ਵਿਵਸ਼ਥਾ ਹੈ ਤੇ ਉਹ ਕਰ ਬਹੁਤ ਸਾਫ਼ ਸੁਥਰੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਅਦਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।

ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਪਿਆਜ, ਆਲੂ, ਜ਼ਰੁਰੀ ਵਸਤੂਆਂ ਦੀ ਕੀਮਤ ਇੱਕ ਦਮ ਵੱਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਕਿਓਂ? ਈਜ਼ੀ ਡੇ ਮੱਕੀ ਦਾ ਆਟਾ 37 ਰੁਪਏ ਕਿਲੋ ਵੇਚਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਮੱਕੀ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ ਹੈ। ਮੈਂ ਜਾਣਨਾ ਚਾਹਿਆ। ਲਿਖਤੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਪਰ ਉਸ ਦੁਕਾਨ ਉਪਰ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸੇਲਜ਼ ਮੈਨੇਜਰ ਤੱਕ ਨੂੰ ਇਸ ਬਾਰੇ ਕੋੲ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨਹੀਂ। ਮਕੀ ਦੇ ਆਟੇ ਦਾ ਉਤਪਾਨ ਸਾਧਾਰਨ ਚੱਕੀ ਨਾਲ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਵੀ ਇਸ ਦਾ ਮੁੱਲ ਐਨਾ ਕਿਓਂ? ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦੀ ਕੀਮਤ 17 ਰੁਪਏ ਤੋਂ 20 ਰੁਪਏ ਤੱਕ ਸੀ। ਪਰ ਹੁੰਦਾ ਕੀ ਹੈ, ਆਓ ਦੇਖੀਏ।

ਪਹਿਲਾ ਪੜਾਅ- ਵਸਤੂ ਦੀ ਕੀਮਤ = 10 ਰੁਪਏ
ਮਾਤਰਾ= 100 ਕਿਲੋ
ਖਰਚੇ= 15%
ਢੁਆਈ= 50 ਰੁਪਏ

ਕੀਮਤ= 1200 ਰੁਪਏ (12/ ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ)

ਦੂਜਾ ਪੜਾਅ- ਵਸਤੂ ਦੀ ਕੀਮਤ = 12 ਰੁਪਏ
ਮਾਤਰਾ= 100 ਕਿਲੋ
ਖਰਚੇ= 15%
ਢੁਆਈ= 50 ਰੁਪਏ

ਕੀਮਤ= 1430 ਰੁਪਏ (14.30/ ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ)

ਤੀਜਾ ਪੜਾਅ- ਵਸਤੂ ਦੀ ਕੀਮਤ = 14.30 ਰੁਪਏ
ਮਾਤਰਾ= 100 ਕਿਲੋ
ਖਰਚੇ= 15%
ਢੁਆਈ= 50 ਰੁਪਏ

ਕੀਮਤ= 1700 ਰੁਪਏ (17/ ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ)

ਚੌਥਾ ਪੜਾਅ- ਵਸਤੂ ਦੀ ਕੀਮਤ = 17 ਰੁਪਏ
ਮਾਤਰਾ= 100 ਕਿਲੋ
ਖਰਚੇ= 15%
ਢੁਆਈ= 50 ਰੁਪਏ

ਕੀਮਤ= 2005 ਰੁਪਏ (20/ ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ)

ਜਦੋਂ ਅੰਤਮ ਪੜਾਅ ਉਪਰ ਕੋਈ ਵਸਤੂ ਪਹੁੰਚਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਵਿੱਚ ਦੁਕਾਨਦਾਰ ਦਾ ਰਿਸਕ, ਉਸ ਦਾ ਨਿਵੇਸ਼, ਤੇ ਗਰੇਡਿੰਗ ਦੌਰਾਨ ਖਰਾਬ ਵਸਤੂਆਂ ਨੂੰ ਕੱਢ ਕੇ ਉਸ ਦਾ ਖੁਦਰਾ ਮੁਲ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਇਸ ਦੀ ਕੀਮਤ ਵੀ ਲਗਾਤ ਵਿਚ ਸਾਮਲ ਕਰ ਲਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਕੁੱਲ ਮਿਲਾ ਕੇ ਜਿਸ ਵਸਤੂ ਦਾ ਕਿਸਾਨ 10 ਰੁਪਏ / ਕਿਲੋ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਵੇਚਦਾ ਹੈ ਉਸ ਦਾ ਬਾਜ਼ਾਰੀ ਮੁੱਲ 25 ਤੋਂ 30 ਰੁਪਏ ਤੱਕ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਿੰਨੀ ਵਾਰ ਕੋਈ ਚੀਜ਼ ਖਰੀਦੀ ਵੇਚੀ ਜਾਵੇਗੀ ਇਸ ਦੀ ਕੀਮਤ ਵੱਧ ਜਾਵੇਗੀ। ਇਸ ਵਿਚ ਉਸ ਵਾਪਾਰੀ ਦੇ ਖਰਚੇ ਸਾਮਲ ਹੋ ਜਾਣਗੇ। ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਜ਼ਰੁਰੀ ਹੈ ਕਿ ਪ੍ਰਾਸੈਸਿੰਗ ਵਿੱਚ ਪੜਾਵਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਘਟਾਈ ਜਾਵੇ।

ਪਹਿਲੇ ਮਿੱਥੇ ਗਏ 15% ਖਰਚੇ ਵਿੱਚ ਉਸ ਵਸਤੂ ਨੂੰ ਵੇਚਣ ਵਿੱਚ ਲਿਆ ਗਿਆ ਮੁਨਾਫਾ ਵੀ ਸਾਮਲ ਹੈ। ਸਮਸਿਆ ਉਦੋਂ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਇਸ ਖਰਚੇ ਦਾ ਕੋਈ ਅਨੁਮਾਨ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਤੇ ਨਾ-ਤਜਰਬੇਕਾਰ ਵਾਪਾਰੀ ਆਪਣੀ ਮਰਜ਼ੀ ਨਾਲ ਖਰਚਾ ਵਸੂਲਦੇ ਹਨ। ਇੱਥੇ ਇੱਕ ਗੱਲ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰਨਾ ਜ਼ਰੁਰੀ ਹੈ ਕਿ ਬਹੁਤੇ ਦੁਕਾਨਦਾਰ ਹਿਸਾਬ ਕਿਤਾਬ ਦੀਆਂ ਬਰੀਕੀਆਂ ਤੋਂ ਨਾਵਾਕਾਫ਼ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਦੇਖਾ ਦੇਖੀ ਕੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਦੇ ਹਨ ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਕਾਰੋਬਾਰੀ ਦੀਆਂ ਬਾਰੀਕੀਆਂ ਤੇ ਹੋਰ ਪੈਣ ਵਾਲੇ ਖਰਚਿਆਂ ਦਾ ਕੋਈ ਅਨੁਮਾਨ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਉਹ ਇਹੇ ਅਨੁਮਾਨ ਲਾਉਣ ਦੇ ਸਮਰੱਥ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਨਾ ਤਾਂ ਪੈਸੇ ਦੀ ਸਹੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਦਾ ਕੋਈ ਤਜਰਬਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਵੇਚੇ ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਬਾਰੇ ਕੋਈ ਸਹੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਕੰਮ ਦਾ ਕੋਈ ਵੀ ਬਿਓਰਾ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਹੁੰਦਾ। ਦੁਕਾਨਦਾਰੀ ਚਲਾ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਨਹੀਂ ਪਤਾ ਹੁੰਦਾ ਕਿ ਕੀ ਉਹ ਮੁਨਾਫੇ ਵਿੱਚ ਹਨ ਜਾਂ ਘਾਟੇ ਵਿੱਚ, ਇਸ ਸਭ ਦਾ ਪਤਾ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਚਾਰ ਜਾਂ ਪੰਜ ਸਾਲ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਚਲਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਜ਼ਰੁਰੀ ਹੈ ਕਿ ਕੀਮਤ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕਰਦੇ ਵੇਲੇ ਖਰਚੇ ਦਾ ਸਹੀ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਹੀ ਲਾਇਆ ਜਾਵੇ।

ਦੁਕਾਨਦਾਰ ਅਕਸਰ ਇਹ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦਾ ਹੁੰਦਾ ਕਿ ਜਿਸ ਵਸਤੂ ਨੂੰ ਉਹ ਵੇਚ ਰਿਹਾ ਹੈ ਉਸ ਉਪਰ ਉਸ ਦਾ ਆਪਣਾ ਖਰਚਾ ਕਿੰਨਾ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੇ ਨਿੱਜੀ ਕਰਚੇ, ਦੁਕਾਨ ਦਾ ਕਿਰਾਇਆ, ਜੇ ਆਪਣੀ ਹੈ ਤਾਂ ਰੱਖ ਰਖਾਵ, ਮਿੱਥੇ ਖਰਚੇ ਜਿਵੇਂ ਬਿਜਲੀ, ਟੈਲੀਫੋਨ ਆਦਿ ਦਾ ਖਰਚਾ, ਕਰ ਤੇ ਹਿਸਾਬ ਕਿਤਾਬ ਰੱਖਣ ਦਾ ਖਰਚਾ, ਚਾਹ-ਪਾਣੀ ਦਾ ਖਰਚਾ, ਸ਼ਹਿਰੀ ਖਰਚੇ ਨਾ ਵਿਕੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੈ ਖਰਾਬ ਹੋ ਜਾਣ ਦੀ ਸੁਰਤ ਵਿਚ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਮੁੱਲ ਜਾਂ ਪੈਣ ਵਾਲਾ ਘਾਟਾ ਤੇ ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਕੁਲ ਲਾਗਤ ਨਾਲ ਕੀ ਰਿਸ਼ਤਾ ਹੋਣਾ ਹੈ, ਇਸ ਸੱਭ ਦਾ ਫੀਸਦੀ ਅਮਦਾਜ਼ਾ ਲਾਉਣਾ ਜ਼ਰੁਰੀ ਹੈ ਤੇ ਇੱਕ ਇੱਕ ਡਰਾਈ ਰਨ (dry run) ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਹੀ ਕੱਢਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਜੇ ਸਹੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਦੁਕਾਨਦਾਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਨਿਸ਼ਚੇ ਹੀ ਕੀਮਤਾਂ ਵਿੱਚ ਅੱਣਕਿਆਸਿਆ ਵਾਧਾ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ ਤੇ ਸਾਰੇ ਵਾਪਾਰੀ ਮੁਨਾਫੇ ਦਾ ਵਾਜਬ ਹਿੱਸਾ ਹੀ ਲੈ ਸਕਣਗੇ।

ਗੁਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਭਮਰਾ / 9878961218